Από την Σμαρώ Κώτσια, Θεατρολόγο - Κριτικό Θεάτρου.

Η φετινή έναρξη των επετειακών Επιδαυρίων (1955-2025) έγινε με την παράσταση της "Αντιγόνης" του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία του Γερμανού σκηνοθέτη Ούρλιχ Ράσε, σε συμπαραγωγή του Εθνικού Θεάτρου με το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Τον κορυφαίο Γερμανό σκηνοθέτη γνωρίσαμε το 2022, με την συναρπαστική παράσταση του "Αγαμέμνονα ', μια συμπαραγωγή του Residenztheater του Μονάχου με το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.

@florian-hetz

Ο Ούλριχ Ράσε έχει διαμορφώσει ένα προσωπικό θεατρικό ιδίωμα, μια τεχνική η οποία στηρίζεται στην εκφορά του λόγου και τη συνεχή κίνηση σύμφωνα με τη μουσική υπόκρουση που δίνει τον ρυθμό, δημιουργώντας μια αποστασιοποίηση από τα τεκταινόμενα επί σκηνής. Μια τεράστια μηχανοκίνητη περιστρεφόμενη πλατφόρμα, αποτελούμενη από τρεις ομόκεντρους δακτυλίους που κινούνται προς μια κατεύθυνση αλλά και αντίθετα γίνετα 'υποδοχέας' αυτής της φόρμας. Σε αυτή τη σκηνή κινούνται οι ηθοποιοί σύμφωνα με το ρυθμό, όπου σώμα - λόγος - ψυχή, όλα μετατρέπονται σε ένα ενιαίο σύνολο. Μια τεχνική που στηρίζεται σε μια καθορισμένη φόρμα, η οποία είναι βαθιά υπαρξιακή γιατί σηματοδοτεί την αέναη προσπάθεια του ανθρώπου για επιβίωση σε έναν κόσμο που συνεχώς μετακινείται - αλλάζει και απαιτεί σταθερότητα και αντοχές.

Ο Γερμανός σκηνοθέτης με αυτή τη φόρμα προσεγγίζει την "Αντιγόνη" και σε αυτήν προσπαθεί να 'μυήσει' την εκλεκτή ομάδα Ελλήνων ηθοποιών, σε διάστημα τριών μηνών. Μια συνεργασία η οποία απαιτούσε υπεράνθρωπη προσπάθεια εκ μέρους των ηθοποιών σε κάτι άγνωστο σε αυτούς και οι οποίοι, προς τιμήν τους, απέδειξαν επαγγελματικό ήθος, συνέπεια, υποκριτική δύναμη και μεγαλείο ψυχικής και σωματικής αντοχής κατά τη διάρκεια της σχεδόν τρίωρης παράστασης.

Επάνω στη μηχανοκίνητη σκηνή που στήθηκε στην ορχήστρα του Αργολικού θεάτρου κινήθηκε ο χορός καί τα τρία πρόσωπα (Κρέων, Αντιγόνη, Τειρεσίας) που επέλεξε να κρατήσει ο σκηνοθέτης, καθώς οι ρόλοι του Φύλακα, του Αίμονα και του Άγγελου προέκυπταν μέσα από τον χορό. Ο Ράσε παρουσιάζει μια "Αντιγόνη", η οποία μοιάζει μάλλον με διασκευή του αρχαίου κειμένου, καθώς αφαιρεί τους ρόλους της Ισμήνης και της Ευριδίκης, παραλείπει τον πρόλογο, ξεκινά την παράσταση από την πάροδο, προσθέτει κείμενο, αφαιρεί μέρος από τον κομμό της Αντιγόνης και το περίφημο γ' στάσιμο "Έρως ανίκατε μάχαν".

Ο Ράσε με τις δραματουργικές του επιλογές προσπαθεί να εστιάσει στον Κρέοντα περιορίζοντας κάπως τον ρόλο της Αντιγόνης, η οποία αψηφά το διάταγμα του Κρέοντα και υπερασπίζεται με κίνδυνο της ζωής της τους θείους νόμους και τις ηθικές της αξίες. Ο Ράσε παρουσιάζει έναν ηγέτη που δεν τον ενδιαφέρει μόνο η εξουσία αλλά επιδιώκει να διασφαλίσει την πολιτική σταθερότητα μετά από έναν αιματοβαμμένο εμφύλιο πόλεμο. Για αυτόν τον λόγο προσθέτει κείμενο από τους "Επτά επί Θήβας", του Αισχύλου, όταν ο λαός παρακαλεί τον Ετεοκλή να τον σώσει από τον ξένο στρατό που οδηγεί ο Πολυνείκης εναντίον της ίδιας του της πατρίδας. Μια ωραία στιγμή, και φωτιστικά υποστηριγμένη, κατά την οποία ο Κρέων θυμάται αυτή την επίκληση των συμπατριωτών του, όταν ο Φύλακας του αναφέρει ότι κάποιος, αψηφώντας την απαγόρευσή του, σκέπασε με χώμα το κουφάρι του Πολυνείκη. Ο Κρέων γίνεται ακόμα πιο κάθετος στην απόφαση του να ενταφιαστεί μόνο ο Ετεοκλής και εγκλωβίζεται ακόμα περισσότερο στην άποψη του ότι αυτή είναι η μόνη σωστή επιλογή για να υπάρχει σεβασμός στους νόμους της πολιτείας. Όπως και η Αντιγόνη εμμένει στα δικά της πιστεύω. Αγέροχη επιλέγει να παραμείνει εγλωβισμένη στον δικό της κόσμο, οδεύοντας προς τον θάνατο. Και ο Κρέων και η Αντιγόνη δεν μπορούν να μετακινηθούν, να βρουν μια ισορροπία, για αυτόν το λόγο  'διαλύονται', πληρώντας ο καθένας το τίμημα των επιλογών του ως τραγικά πρόσωπα.

Αν αποδεχτούμε τη διαφορετική ματιά του σκηνοθέτη πάνω στην τραγωδία με μια οντολογική διάσταση και τις επιμέρους επιτυχημένες σκηνές όπως ο συγκινητικός εναγκαλισμός του Κρέοντα με τον Αίμονα, η δυναμική σκηνή της σύγκρουσης της Αντιγόνης με τον Κρέοντα ή η αισθαντική εμφάνιση της Αντιγόνης και του Αίμονα, νεκροί πια, στον επάνω κόσμο για να περιγράψουν τον θάνατό τους, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το καθοριστικό θέμα του ρυθμού, σε αυτήν την παράσταση, που γίνεται η αιτία η φόρμα να μετατραπεί σε έναν στείρο και κουραστικό φορμαλισμό. Αν είχαμε θαυμάσει στον "Αγαμέμνονα" το μέτρο, τον παλμό, τη ρυθμική εκφορά του λόγου σε πλήρη αρμονία με την συνεχή κίνηση και την εσωτερικότητα, όλα αυτά μετατρέπονται σε βαρίδια στην παράσταση της "Αντιγόνης". Και αυτό συμβαίνει επειδή ο Ράσε δεν γνωρίζει την ελληνική γλώσσα και δεν κατανοεί τον τονισμό της. Η συνεχής επαναλαμβανόμενη κίνηση των ηθοποιών επάνω στην περιστρεφόμενη πλατφόρμα, σε αργό βασανιστικό ρυθμό καθώς και ο κατακερματισμός του λόγου σε σημείο να χάνεται το νόημα, να εξανεμίζεται η ποιητική μετάφραση του Νίκου Παναγιωτόπουλου, να κουράζεται το κοινό και να επιμηκύνεται η διάρκεια της παράστασης.

Ο μουσικός σχεδιασμός του Alfred Brooks δίνει έναν βραδύ ρυθμό στη συνεχή κίνηση και στην εκφορά του λόγου, μια κουραστική επαναληπτικότητα. Τη μουσική, μια υποβλητική μείξη  κρουστών και εγχόρδων, παίζουν επί σκηνής, επάνω σε δύο βάθρα, έξω από την ορχήστρα, οι μουσικοί: Νεφέλη Σταματογιαννοπούλου, Χάρης Παζαρούλας, Νίκος Παπαβρανούσης, Ευαγγελία Σταύρου. Οι φωτισμοί της Ελευθερίας Ντεκώ είναι καθοριστικοί με κύριες πηγές φωτός επί σκηνής: δύο στήλες νέον στο βάθος της ορχήστρας σηματοδοτώντας τις πύλες του παλατιού ή και τις πύλες του Κάτω Κόσμου και κάποιοι άλλοι φωτισμοί αναδύονται ανάμεσα από τους δακτυλίους της περιστρεφόμενης πλατφόρμας, δημιουργώντας κατάλληλη ατμόσφαιρα με ζεστούς (κατακόκκινους) και ψυχρούς (ανοιχτό μπλε) φωτισμούς. Τα αυστηρά μαύρα κοστούμια του Άγγελου Μέντη παραπέμπουν σε κάτι σκοτεινό και σε ένα τελετουργικό πένθος.

Ο Γιώργος Γάλλος στο ρόλο του Κρέοντα ξεδιπλώνει τις ποιότητες του υποκριτικού του ταλέντου, δημιουργώντας έναν ανασφαλή ηγέτη, έναν άκαμπτο εξουσιαστή αλλά και έναν συντετριμμένο πατέρα και έναν εξοντωμένο  άνθρωπο, χωρίς να επιτρέψει να διαφανεί η κόπωσή του παραμένοντας μαζί με τον χορό δυόμισι ώρες επί σκηνής, μια  καυτή νύχτα του Ιούνη. Η  Κόρα Καρβούνη ως Αντιγόνη, πειθαρχημένη  στην σκηνοθετική φόρμα, δημιουργεί με πάθος μια τραγική ηρωίδα στιβαρή, αγέροχη, δυναμική, έτοιμη να πληρώσει για τις επιλογές της. Ο Φύλακας του Θάνου Τοκάκη εναρμονίζεται πλήρως με τη σκηνοθετική φόρμα. Η Φιλαρέτη Κομνηνού σμιλεύει έναν Τειρεσία που σπάει την επεναληπτικότητα και καταφεύγει σε μια ερμηνεία παλαιάς κοπής τραγωδού. Ο Δημήτρης Καπουράνης ως μέλος τού χορού διακρίνετσι για την εκφραστικότητά του και στον ρόλο του Αίμονα προσπαθεί φιλότιμα να μείνει συνεπής στη φόρμα. Εξαιρετικός ο χορός, φοβερά ανθεκτικός,  παραμένοντας σταθερός κατά το μάλλον ή ήττον στο σκηνοθετικό πρόσταγμα, αποτελείται από τους: Γιώργος Ζιάκας, Δημήτρης Καπουράνης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ιωάννης Μπάστας, Βασίλης Μπούτσικος, Γιώργος Παρταλίδης, Θανάσης Ραφτόπουλος, Γιάννης Τσουμαράκης, Στρατής Χατζησταματίου.